Bí ẩn miền đất thánh Cát Tiên

Theo các tài liệu lịch sử, sông Đồng Nai là con đường giao thương chủ yếu của các cư dân vùng duyên hải nam Trung bộ và Nam bộ với cư dân phía thượng nguồn nam Tây nguyên. Cát Tiên đóng vai trò cầu nối giữa hai vùng đất này. Để đặt chân đến Cát Tiên, từ Đà Lạt phải vượt quãng đường trên 200 km, xuôi về phía nam. Thánh tháp trên quả đồi được đặt tên là A1 nằm ngay sát dòng Đồng Nai vẫn vững chãi trên từng bậc tam cấp, từ chân lên trên đỉnh tháp.

Ông Lương Nguyên Minh - Trưởng ban Quản lý di tích Cát Tiên, cho biết: “Ngay từ khi mới phát hiện, các nhà khảo cổ VN đã cho rằng đây rất có thể là một trung tâm tôn giáo, là “thủ đô” của một vương quốc cổ bị lãng quên. Tuy nhiên, qua 8 lần khai quật, đến nay, chủ nhân của di tích Cát Tiên vẫn đang còn là điều gây tranh cãi trong giới khoa học”. Cũng theo ông Minh, di tích khảo cổ Cát Tiên nằm trải dài khoảng 15 km dọc theo tả ngạn sông Đồng Nai.

Phạm vi ảnh hưởng của di tích này còn kéo dài về phía hạ nguồn Bù Đăng của tỉnh Bình Phước. Tuy vậy, di tích được phân bố dày đặc tập trung tại địa bàn xã Quảng Ngãi và một phần của hai xã Đức Phổ và Gia Viễn thuộc huyện Cát Tiên. Năm 1984, hai cán bộ của Bảo tàng Lâm Đồng phát hiện ra di tích này trong một chuyến điền dã tình cờ, lập tức thu hút sự quan tâm của giới khoa học. Theo đánh giá ban đầu của các nhà nghiên cứu, đây có thể là một đô thị tôn giáo của cư dân cổ vùng đất này.

TS Bùi Chí Hoàng (Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ) tại hội thảo khoa học Di tích khảo cổ Cát Tiên lần 2 đưa ra ý kiến: “Chủ nhân của di tích Cát Tiên là câu chuyện gây nhiều tranh luận, cần được làm sáng tỏ. Việc xác lập chủ nhân của di tích này chủ yếu là các giả thuyết thông qua những tư liệu gián tiếp nhưng đa số các nhà khoa học đều cho rằng, khu di tích Cát Tiên có quan hệ với các nền văn hóa lân cận như Óc Eo, Champa. Có người cho rằng chủ nhân của vùng đất thánh này là người Mạ, lại cũng có ý kiến cho Cát Tiên thuộc Thủy Chân Lạp...”.

Từ di tích Cát Tiên, Giáo sư Đào Duy Anh chỉ ra mối quan hệ giữa chủ nhân khu thánh địa với tiểu vương quốc Mạ - một trong những tộc người thiểu số Lâm Đồng hiện tại - qua cuốn sách Đất nước Việt Nam qua các đời như sau: “Còn khối Sơ Ma (Stiêng và Mạ) thì từ xưa họ đã là một nước nhỏ chiếm ở miền rừng núi giữa Bình Thuận là đất Chiêm Thành và Biên Hòa là đất Chân Lạp. Sau khi chúa Nguyễn chiếm hết đất Chiêm Thành và bắt đầu chiếm đất Biên Hòa, Gia Định của Chân Lạp thì nước Sơ Ma không thể tồn tại độc lập được nữa ở ngay trên đường của người VN từ Khánh Hòa, Bình Thuận vào Biên Hòa, Gia Định.

Thế là nước ấy suy tàn và các bộ lạc phải tản cư lên miền tây Bình Thuận và miền đông nước Cao Miên”. Tại hội thảo về di tích Cát Tiên năm 2001, Giáo sư Trần Quốc Vượng cho rằng người Mạ đã làm ra thánh địa này. Tuy nhiên, theo TS Lê Đình Phụng (Viện Khảo cổ học VN): “Người Mạ cho đến nay vẫn là chủ nhân chính của vùng đất, nhưng họ không hề có mối liên hệ nào với khu di tích này…”. Nhận định này cũng không phải không có cơ sở, bởi qua 8 lần khai quật với hàng nghìn hiện vật được tìm thấy, dấu vết văn hóa Mạ cổ đại xem ra khá nhạt nhòa nếu không muốn nói rằng hầu như không lưu dấu lại gì.

Cũng theo TS Lê Đình Phụng, những người làm nên nền văn hóa Óc Eo cũng là chủ nhân khu di tích Cát Tiên. Trong khi đó, TS Đào Linh Côn (Trung tâm nghiên cứu khảo cổ thuộc Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ), một trong số ít nhà khảo cổ học tiếp cận di tích Cát Tiên ngay từ những ngày đầu phát hiện, thì cho rằng: “Đi tìm chủ nhân của thánh địa Cát Tiên, không ai có thể đưa ra câu trả lời chắc chắn. Bởi cho đến nay, tuy các nhà khảo cổ đã khai quật nhiều lần ở rất nhiều địa điểm khác nhau trong khu vực này, nhưng vẫn chưa có thông tin nào về cốt sọ người cổ dành cho các nhà nhân học để xác định chủ nhân của di tích.

Sẽ là quá sớm khi nói chủ nhân của di tích là người Mạ với chỉ một yếu tố vì nó nằm trong địa bàn cư trú của dân tộc Mạ. Ngoài ra, trên địa bàn Cát Tiên nói riêng và Lâm Đồng nói chung, chưa tìm thấy bằng chứng mang tính mắt xích để có thể liên hệ Cát Tiên với các di tích được cho là của các tộc người hiện đang sinh sống trên vùng đất Lâm Đồng”. Niên đại của thánh địa Cát Tiên có từ khi nào, thuộc nền văn hóa nào vẫn đang là những câu hỏi chưa có lời giải. Hàng ngàn hiện vật được tìm thấy tại đây nhưng không có hiện vật nào ghi nhận về niên đại cũng như không tìm thấy bi ký hay tài liệu ghi chép nào nói về di tích Cát Tiên. Vì vậy, miền đất thánh Cát Tiên vẫn đang bí ẩn với các nhà khoa học.

Nguồn: Gia Bình / Hồng diễm - thanhnien.vn