Chúa Tiên - Nguyễn Hoàng một trong những vị chúa Nguyễn được lòng dân nhất

Nguyễn Hoàng (chữ Hán: 阮潢; 28 tháng 8, 1525 – 20 tháng 7 năm 1613) hay Nguyễn Thái Tổ, Chúa Tiên là vị chúa Nguyễn đầu tiên, người đặt nền móng cho vương triều Nguyễn (1802 - 1945). Ông quê ở làng Gia Miêu, huyện Tống Sơn, phủ Hà Trung, xứ Thanh Hoa, ngày nay là Gia Miêu Ngoại Trang, thôn Gia Miêu, xã Hà Long, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa. Ông nội (Nguyễn Văn Lưu) và cha ông (Nguyễn Kim) là những trọng thần của triều đình nhà Hậu Lê. Sau cái chết của Nguyễn Kim, người anh rể là chúa Trịnh Kiểm nắm giữ quyền hành đã giết chết anh trai ông là Nguyễn Uông, Nguyễn Hoàng nhờ chị gái Nguyễn Thị Ngọc Bảo xin Trịnh Kiểm cho mình vào trấn thủ Thuận Hóa, Trịnh Kiểm chấp thuận.

Thời đại các chúa Nguyễn ở Đàng Trong là bản lề cho vương triều Nguyễn sau này, dù bị gián đoạn hơn hai thập kỉ trong cuộc đấu tranh phân quyền với nhà Tây Sơn. Người cha đẻ của Đàng Trong chính là chúa Tiên - Nguyễn Hoàng. Trong giai đoạn cực kì hiểm nghèo, khó khăn trùng điệp, ông đã gây dựng nên cơ đồ cho các chúa Nguyễn và kể cả nhà Nguyễn sau này, ông có những đóng góp lớn với lịch sử nước nhà, đặc biệt là công cuộc mở mang bờ cõi.

Năm 1525, nhà Lê đang trong những bước suy thoái trầm trọng. Hai năm sau, Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê. Trong số các trung thần nhà Lê chạy sang những nước láng giềng lánh nạn, chờ cơ hội thuận lợi sẽ kéo quân trở về phục hận cho nhà Lê, có quan Hữu Vệ Điện Tiền Tướng quân An Thanh Hầu Nguyễn Kim. Ông chính là cha đẻ của Nguyễn Hoàng.

Khi chạy sang Ai Lao, Nguyễn Kim được vua Xạ Đẩu giúp đỡ, cho mượn đất để Sầm Châu dựng bản doanh, chiêu mộ quân binh phù Lê diệt Mạc. Được tạo điều kiện thuận lợi, Nguyễn Kim lập tức tìm kiếm con cháu nhà Lê để lo việc khôi phục. Cuối cùng, ông đã tìm được Hoàng thất Lê Duy Ninh, tôn lên làm vua, hiệu là Lê Trang Tông.

Với sự phò tá hết mình của Nguyễn Kim và quân sĩ, thế lực nhà Lê đã áp đảo họ Mạc. Trước tình thế này, Quan Tổng Trấn nhà Mạc là Dương Chấp Nhất đã dùng ngụy kế, xin hàng, giả vờ thuần phục, lấy được lòng của vua Lê và qua mặt Nguyễn Kim. Vị trung thần này không thể ngờ kẻ bá vai chén tạc chén thù với mình đã ra tay hạ độc, khiến ông chết trong đau đớn.

Nhạc phụ qua đời, vua Lê Trang Tông không có người nối dõi,  mọi quyền hành của nhà Lê đều nằm gọn trong tay Trịnh Kiểm, đây là mối lo ngại với bá quan văn võ trong triều. Trịnh Kiểm muốn tiếm ngôi nhưng trước lời khuyên của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, ông ta đã đi tìm cháu huyền tôn (cháu 4 đời) là Duy Bang (cháu gọi Lê Thái Tổ bằng chú) để lập làm vua ( Lê Anh Tông). Lúc này, con trai trưởng của Nguyễn Kim là Nguyễn Uông đã được tập ấm là Lãng Xuyên Hầu và được phong tả tướng. Những người thân tín của Nguyễn Kim tính đến khả năng chuyển giao quyền hành lại cho Nguyễn Uông… và có lẽ Nguyễn Uông đã trở thành cái gai trong mắt Trịnh Kiểm.

Một hôm, Nguyễn Uông bỗng nhiên lăn đùng ra chết. Người em út Nguyễn Hoàng linh cảm đây là một âm mưu diệt cỏ tận gốc, ông lo ngại bản thân mình sẽ là đối tượng bị hạ sát tiếp theo của màn kịch chính trị nên đã tìm đến cụ Nguyễn Bỉnh Khiêm để xin một lời chỉ dạy.

Nguyễn Hoàng nhờ chị ruột Ngọc Bảo xin anh rể cho vào trấn thủ ở Thuận Hoá (là khu vực từ Quảng Bình đến Thừa Thiên-Huế ngày nay). Thuận Hóa vốn là nơi xa xôi, đất đai cằn cỗi, Trịnh Kiểm cho rằng Nguyễn Hoàng đi xa sẽ giảm bớt một thế lực đối trọng nên tâu vua Lê Anh Tông cho Nguyễn Hoàng vào trấn thủ.

Tháng 10 năm 1558, Nguyễn Hoàng đã cùng gia quyến và những tướng sĩ thân tín thực hiện hành trình Nam tiến, mà chính ông cũng không thể biết được rằng cuộc nam tiến lịch sử này đã gây dựng nên cơ đồ cho các con cháu ông sau này.

Sau chuỗi ngày dong duổi, đoàn quân Nam tiến dừng chân ở cửa Việt Yên (nay là Cửa Việt). Cũng chính nơi đây, Nguyễn Hoàng đã cho quân binh của mình đóng trại ở Gò Phù Sa, xã Ái Tử, huyện Đăng Xương (nay thuộc huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị).

Mộ của chúa Tiên - Nguyễn Hoàng trong lăng Trường Cơ

Miền đất Thuận Hóa lúc bấy giờ hoang sơ, nguyên bản và nghèo nàn tạo điều kiện cho bọn cướp biển, giặc hoành hành. Không những thế, Nguyễn Hoàng còn phải đối mặt với các lực lượng quân nhà Mạc, Chiêm Thành, Chân Lạp thường xuyên đánh phá. Chinh phục mảnh đất này quả là một thử thách lớn với Nguyễn Hoàng.

Thế nhưng, ngày từ lúc mới đặt chân đến đây, Nguyễn Hoàng đã hội tụ được yếu tố “nhân hòa”:  Lưu thủ Thuận Hóa – Tống Phướng Trị đã tìm đến để vái chào Nguyễn Hoàng , và dâng lên cho Nguyễn Hoàng bản đồ và sổ sách trong xứ, xin được một lòng phò tá. Nhân dân địa phương cũng hết sức vui mừng khi hay tin có một vị quan lớn vào trấn thủ xứ sở của mình, nên đã đón tiếp quan Trấn thủ vô cùng trọng thể. Từ đây, Nguyễn Hoàng được tôn xưng ở ngôi vị Chúa Nguyễn.

Với quyết tâm cải hóa miền đất này, vị chúa Nguyễn đầu tiên đã có những chính sách rất hợp lí nhờ tài tổ chức của mình và sự giúp sức của các quan dưới trướng, đặc biệt là Thái phó Nguyễn Ư Dĩ.

Nguyễn Hoàng đã cho dân tự do khai hoang lập hóa. Người nào khai khẩn được bao nhiêu thì được quyền sở hữu đất ấy, và cũng chính nhờ vào chính sách khuyến khích cùng với sự giúp đỡ của chính quyền trong việc khai hóa đất đai mà lãnh thổ dần dần được rộng. Năm 1597, Nguyễn Hoàng  cử Lương Văn Chánh dẫn đầu đội ngũ khoảng 4000 lưu dân vào khai khẩn vùng đất từ đèo Cù Mông (Bắc Phú Yên) đến đèo Cả (Bắc Khánh Hòa). Chuyến khai hoang này hình thành nên những làng mạc đầu tiên trên châu thổ sông Đà Diễn, sông Cái.

Đồng thời, Nguyễn Hoàng cũng chú trọng việc chiêu mộ hiền sĩ. Ông còn giảm bớt gang nặng cho dân bằng cách giảm thuế, việc sai dịch cũng được hạn chế tối đa, chỉ trừ những trường hợp thực sự cấp bách.

Điều Nguyễn Hoàng lo ngại đã thành sự thực – năm 1578, Chiêm Thành cất quân đến quấy nhiễu.Vâng lệnh chúa,  Lương Văn Chánh mang quân tiến đến sông Đà Diễn, Hoa Anh đánh chiếm thành An Nghiệp, là một trong những kinh thành đồ sộ và kiên cố nhất trong lịch sử Chăm Pa.

Năm 1611, Chiêm Thành tiếp tục càn quấy vùng biên giới Hoa Anh. Lần này,  chúa Nguyễn cử tướng Văn Phong đi dẹp. Vua Chiêm Thành-  Po Nit phải rút quân xuống phía Nam đèo Cả. Kết quả là Hoa Anh trở thành phủ Phú Yên gồm hai huyện Tuy Hòa và Đồng Xuân cửa nước Nam.

Còn một khu vực “nóng” được bổ sung vào quỹ lãnh thổ không thể không nhắc đến – quần đảo Hoàng Sa. Lịch sử không ghi chép rõ thời gian, chỉ biết hai gia tướng người Việt gốc Chăm của Tĩnh Công Nguyễn Kim là Vũ Thì An và Vũ Thì Trung đã giúp Nguyễn Hoàng chiếm hữu Bãi Cát Vàng (tên gọi thời đó của Hoàng Sa) – lúc này mới chỉ là một vùng đất vô chủ mà không một nước nào phản đối hay bảo lưu.

Năm 1613, Chúa tiên lâm bệnh nặng, ông cho gọi người con thứ sáu của mình là Thụy quận công Nguyễn Phúc Nguyên từ Quảng Nam về để kế vị và căn dặn:

Nếu Bắc tiến được thì tốt nhất, bằng không giữ vững đất Thuận Quảng và mở mang bờ cõi về phía nam.

Đất Thuận Quảng này phía bắc có núi Hoành Sơn, sông Linh Giang, phía Nam có núi Hải Vân và Bi Sơn, thật là đất của người anh hùng dụng võ. Vậy con phải biết thương yêu dân, luyện tập binh sĩ để xây dựng cơ nghiệp muôn đời.

Ông cũng dặn với các cận thần lúc hấp hối bên giường bệnh:

Ta với các ông cùng nhau cam khổ đã lâu, muốn dựng lên nghiệp lớn. Nay ta để gánh nặng lại cho con ta, các ông nên cùng lòng giúp đỡ, cho thành công nghiệp.

Tham Khảo lichsunuocvietnam.com